foto’s © Annelies Verhelst
Het is Diamantjaar in Antwerpen en dus toog Annelies op uitnodiging van Visit Antwerpen naar de stad en ontdekte dat ‘Diamonds are Antwerp’s best friend’.
Als je in de smalle straat vlak achter het Centraal Station van Antwerpen het gebouw van het Antwerp World Diamond Centre (AWDC) binnen loopt, merk je aan niets dat hier iets bijzonders te vinden is. De grauw-witte balie doet wat aftands aan en voor de ingang staat weliswaar een soldaat, maar die geniet van een sigaretje terwijl hij lachend staat te kletsen met een voorbijganger. Toch is dit het gebouw waar iedere diamant die het land binnen komt als eerste naar toe gaat. En dat zijn er nogal wat, aangezien 84% van alle ruwe diamanten wereldwijd eerst naar Antwerpen gaan voor ze verder verhandeld en bewerkt worden. Dat betekent dat hier voor gemiddeld $220 miljoen aan diamanten het gebouw in komt. Iedere dag.
gebouw MAS
Drie onopvallende straten, dat is waar vrijwel alles in deze miljoenenbusiness gebeurt. Veel ruimte nemen die blinkende stenen dan ook niet in. Eén van de redenen trouwens dat veel Joden in de handel verzeild raakten; in tegenstelling tot zeg een stuk land of schilderijen, zijn diamanten eenvoudig mee te nemen. Dat kwam van pas toen aan het einde van de vijftiende eeuw veel Sefardische Joden uit het katholieke Spanje en Portugal richting Antwerpen vluchtten.
De drie straten waar alles gebeurt.
Hoewel er in Antwerpen nog steeds een grote Joodse gemeenschap te vinden is, is het al lang geen klein-Israël meer in de diamantenhandel. Op deze vierkante kilometer huizen zoveel culturen en religies dat er iedere dag wel een feestdag te vieren is.
De Mariakroon uit Onze Lieve Vrouwe kathedraal is gemaakt van allemaal verschillende juwelen die gelovigen begin vorige eeuw hebben ingeleverd om het Mariabeeld in de kathedraal een kroon te geven.
Liesbeth Moereels van het AWDC: “We vieren de diversiteit. Iedereen kent en respecteert elkaar, het is hier eigenlijk gewoon een dorp.” Wanneer we even later op straat lopen wordt ze inderdaad continu begroet, en als buitenstaander word ik onderzoekend aangekeken. “En ja, er wordt ook geroddeld zoals in een dorp,” lacht Moereels, “alles drijft hier op vertrouwen, miljoenendeals worden gesloten met een simpele handdruk.”
In de diamantwijk is het niet alleen maar glitter and glamour.
Ambacht
Terugkomen op je afspraak is natuurlijk eenvoudig als er niets getekend wordt, maar is een slecht idee als je je brood wilt verdienen in de diamantenhandel. Moereels: “Om te kunnen handelen moet je lid zijn van een diamantclub. Wanneer twee godfathers hun stem uitbrengen voor je betrouwbaarheid en er zes weken lang niemand uit de gemeenschap negatief reageert op het verzoek je aan te sluiten, word je toegelaten. Maar één keer je woord niet nakomen en je naam prijkt voor altijd op een blacklist van alle beurzen over de hele wereld.
Oudste document waarin diamanthandel in Antwerpen genoemd wordt, uit 1447. Er staat in dat het verboden is om valse diamanten als echte te verhandelen.
Moereels neemt me mee naar het bedrijf MSD, waar ruwe diamanten in de gewenste vorm geslepen worden. Ook hier is het allerminst glitter and glamour wat je tegemoet straalt. In het piepkleine kantoortje zitten twee mannen gebogen over een diamant. De linker draait de lamp die boven de tafel hangt, ze bespreken hoe deze steen het beste geslepen kan worden. Naast hen staat een blikken trommel gevuld met Chocotoffs, aan de muur prijkt een kalender met bedrijfsfoto’s. Aan de andere kant van de gang is de werkplaats, waar vooral 50-plussers achter de draaischijven zitten. Jonge mensen lijken niet meer geïnteresseerd in het vak, vertelt Moereels.
Bij de slijper.
Ook Christian Van der Veken, één van Antwerpens 20 beste juweliers die alles met de hand maakt, kan hierover mee praten. “Hoewel jonge mensen juist weer geïnteresseerd zijn in handgemaakte juwelen, is het moeilijk mensen te vinden om die juwelen te maken. Het ontbreekt aan doorzettingsvermogen en motivatie. Voor je een goede goudsmid bent, ben je acht tot tien jaar verder. En het is zwaar werk, je verliest je nagels. Intussen verdwijnt de oude garde, maar er is geen nieuwe generatie aan wie het vak kan worden overgedragen.”
Christian Van der Veken met een armband waar hij aan werkt.
Verlangens
Ondanks dat de interesse in het ambacht lijkt te verdwijnen, blijven diamanten zelf onverminderd populair. Kim Kardashian hangt zichzelf er nog even graag mee vol als monarchen van weleer. Maar hoe komt dat eigenlijk, wat willen we precies van die kleine, maar kostbare steentjes?
Vera De Boeck wijst naar een ruwe diamant zoals ze gevonden worden in een brok steen.
Museum aan de Stroom (MAS) stelde een tentoonstelling samen over de menselijke verlangens die achter diamanten schuilgaan. Curator van de expositie Vera De Boeck: “Uiteraard staan diamanten symbool voor status of macht, maar ook voor verlangen naar het hogere, en naar geborgenheid en liefde. We kennen de diamanten verlovingsring, maar in de 19e eeuw waren Vlaamse Harten minstens even populair.” De met diamanten bezette hartvormige juwelen werden cadeau gegeven aan moeders.
Vlaams hart.
Naast de Vlaamse Harten wordt een serie rouwringen tentoon gesteld. Een moderne ring met een grote blauwe diamant valt uit de toon tussen de meer dan honderd jaar oude ringen. “Dat is een synthetische diamant,” legt De Boeck uit, “gemaakt van menselijke as. Door koolstof uit het as onder hoge druk te zetten boots je het natuurlijke proces waarop diamanten ontstaan na. Chemisch gezien is er geen onderscheid tussen zo’n synthetische en een natuurlijke diamant.”
Ring met een diamant van menselijke as.
Zelf na je dood een diamant worden kan overigens al vanaf een paar duizend euro. En terwijl ik mijmer over hoeveel karaat er precies uit mijn lichaam te halen valt, bots ik tegen een vitrine met een Memento Mori ring aan. Het doodshoofd kijkt me tussen de diamanten door belerend aan.
Memento Mori.
Ik kan dan wel verlangen naar een vorm van onsterfelijkheid, het eeuwige leven is ook voor mij niet weggelegd. En hoewel die ring ooit bedoeld was als aanmaning om keurig en vroom te leven, interpreteer ik hem als herinnering te genieten van het leven. Ik ga mezelf even wat diamanten cadeau doen.
In MAS kun je een diamant winnen.
Nu er dit jaar in de stad al 570 jaar diamanten verhandeld worden (het eerste document waarin melding gemaakt wordt van de handel dateert uit 1447 en is te zien in MAS), luidt Antwerpen het diamantjaar in. De tentoonstelling in het MAS is daar onderdeel van en in mei 2018 opent het gloednieuwe diamantmuseum DIVA haar deuren. Ga het diamantjaar meevieren in één van de vele activiteiten en win zelf een diamant met deze fotowedstrijd.
Deze reis is gemaakt op uitnodiging van #VisitAntwerp, #ThisisAntwerp #ATypicalAntwerp.