Het was mijn moeders stem die mij als eerste meevoerde naar onbekende oorden en tijden. Terwijl ik in bed lag, klonken haar woorden zacht in mijn oren en ontvouwden zich voor mij verhalen. Groot en klein, wonderlijk en avontuurlijk, magisch en doodgewoon. Dat is wat verhalen met je doen: op het ritme van de woorden beweeg je mee naar nieuwe werelden en levens waar grenzen niet bestaan, toverkracht geen mythe is en eind goed al goed geen cliché, maar een belofte. Je geest wordt geprikkeld en nog voor je zelf kunt lezen of schrijven, droom je van wonderlijke wezens en heldhaftige daden, van gebeurtenissen die de realiteitszin tarten.
Het maakt je ook hongerig, naar meer verhalen, ándere verhalen.
Toen ik nog klein was, zetten mensen in ons dorp op de eerste maandag van de maand hun oud papier buiten. Zo ook bij ons beneden bij de flat. Met mijn oudere broer ging ik dan in de stapels dozen op zoek naar oude strips. Zo ontdekten we onder andere de Donald Duck. De eigenaar van het Donald Duck abonnement besloot mijn broer voortaan de strips te geven. Mijn andere broers ontdekten de stoere verhalen van Corto Maltese, de wereld van de grand prix in Michel Vaillant, de dolle avonturen van Asterix en Obélix. Ik las alles mee en had ook een eigen strip: de Tina. Mijn eerste echte roman, Jane Eyre, las ik eerst op jonge leeftijd in stripvorm.
Naast de strips kwamen de boeken. Ik zie me nog staan in de bibliotheek met in mijn handen drie boeken. Dat was het maximum dat je per week mocht lenen. Ik kwam dan thuis, ging naar mijn kamer en las ze in één ruk uit en moest daarna geduldig wachten tot de week erop.
Videorecorder
Lezen is eigenlijk een beetje als suiker eten. Als je het links laat liggen, mis je niks, maar zodra je ervan proeft, wil je meer. Hoe meer je leest, hoe meer je wilt lezen, hoe moeilijker het is om een boek, een goed boek, weg te zetten. Met iedere bladzijde die je omslaat, open je een deur naar een nieuwe ervaring, een nieuw leven dat je toevertrouwd wordt. Hoe klein je omgeving ook is, via boeken, maar ook films en televisie – ook die waren belangrijk in ons huis – wordt je wereld oneindig groter.
We hadden thuis aanvankelijk niet veel boeken in huis, maar dankzij de bibliotheek konden we alles lenen en dankzij de videorecorder die mijn vader kocht, begin jaren tachtig, in een tijd dat mijn klasgenoten er nog geen hadden, verstond ik al Engels en kende ik dankzij Nick Nolte en Eddy Murphy in 48 Hours alle variaties op fuck.
Maar laat ik me tot de boeken beperken. We verslonden alles thuis. En ik zeg we, omdat de boeken werden doorgegeven en gedeeld en als jongste profiteerde ik daarvan. Van de science fiction van Ray Bradbury en de roaring twenties van F. Scott Fitzgerald’s The Great Gatsby tot de kabbelende rust in Ernest Hemingway’s The Old Man and the Sea. Van kleine werken die een grote indruk maakten tot grote klassiekers.
Ik vergeet niet hoe ik op mijn knieën aan mijn bed A La Recherche du Temps Perdu las van Marcel Proust en me opeens realiseerde dat ik het boek niet weg kon leggen hoewel er geen grote dingen in gebeurden. Prousts actie is die van de scherpe tong, gemene roddels, kleine handelingen met verregaande consequenties. Zoals in het echte leven, waar het de woorden van anderen zijn die je zelfbeeld beïnvloeden en de juiste achtergrond en contacten bepalend zijn voor je toekomst.
Karikaturale stereotypering
Madame Bovary van Flaubert was van grote invloed op de manier waarop ik naar de liefde keek. Buitenechtelijke relaties waren, zeker in die tijd, fout, maar wat had Bovary nou echt verkeerd gedaan, piekerde ik, behalve met overgave liefhebben, snakken naar passie?
Sommige boeken, personages en zinnen blijven je hele leven bij je, als metgezellen, alsof het echte personen zijn en daadwerkelijke ervaringen die je hebt gekend en meegemaakt.
Het was de Angelsaksische en Franse literatuur die mij vormde. Pas later kwam de Arabische literatuur in mijn leven – met de Arabische cinema daarentegen, groeide ik op. Die twee waren erg belangrijk, omdat ze als tegengif fungeerden voor de karikaturale stereotypering van de Arabische wereld in de media. Ik las en zag andere verhalen en mensen en wist dat wat ik dacht en voelde geen uitzondering was. Dat is essentieel geweest voor mijn latere werk, waarin ik het eenzijdige beeld van de Arabische en islamitische wereld tegenging.
Boeken en verhalen openen niet alleen deuren naar andere levens, ze leren je ook wat empathie is. Mensen zijn vaker geneigd personages te vergeven dan de mensen in hun omgeving. Doordat je er met afstand naar kijkt, kun je ook met afstand oordelen. Goede verhalen leren je niet alleen de taal, maar ook uitdrukking te geven aan je diepste of kwetsbaarste gedachten. Ze trainen je fantasie, je inbeeldingsvermogen. Je maakt deel uit van andere levens, zonder je een last te voelen. Je observeert intieme momenten zonder gêne.
Maar lezen kan ook als een opgave voelen. Als een moetje. Net als schrijven, overigens. Ik weet nog hoe ik als student op de boekpresentatie was van mijn broers debuut. Een van zijn vrienden vroeg me of ik ook schreef. ‘Nee’, antwoordde ik resoluut. En zie me nu. Lezen, schrijven. Het werkt het best als je het plezier ervan op een terloopse manier ontdekt. Struinend langs oud papier bijvoorbeeld.
Uitgesproken op vrijdag 3 september 2021 op het Read My World festival.
info[at]aichaqandisha.nl
2 Reacties op “Van de Tina naar Madame Bovary”