Dat Blade Runner 2049 een mooie film is, daar lijkt iedereen het wel over eens. Inhoudelijk kan de film niet tippen aan de eerste Blade Runner uit 1982, vinden veel critici. ‘Style over substance’, las ik ergens. ‘Het verhaal is wat dunnetjes’.
Een criticus schrijft in The New York Times dat het origineel niets aan kracht inboet. ‘Het loont om hem steeds opnieuw te zien omdat de mysteries te diep zijn om te worden opgelost en niet afhangen van de opeenvolgende gebeurtenissen. De nieuwe film is daarentegen een zorgvuldig geconstrueerde narratieve puzzel waarvan de kracht afneemt bij elk nieuw stukje dat er wordt ingepast. Hoe overdadig en verrassend de film ook is, scène voor scène, hij ontbeert de creatieve overdaad, de intrigerende duisterheid en de blijvende nasmaak van zijn voorganger.’
Het valt me op dat veel mensen de eerste Blade Runner uit 1982 idealiseren. Het is een cultfilm met een niet te onderschatten culturele invloed, maar bij de première werd ook over deze film gezegd dat het vooral om de special effects draaide. Het verhaal is gebaseerd op een boek van Philip Dick, waarin de ethische bezwaren van het creëren van kunstmensen veel explicieter werden behandeld, terwijl het in de eerste versie van de film vooral om de actie en de sfeer draaide.
Apocalyptische fiasco’s
Ridley Scott, de regisseur van de eerste Blade Runner, is dan ook afkomstig uit de reclamewereld. Hij was er één van een lichting Britse commerciële regisseurs die naar Hollywood werden overgevlogen nadat de Amerikaanse regisseur Michael Cimino een complete filmstudio, United Artists, naar de afgrond had geholpen met zijn peperdure commerciële flop Heaven’s Gate. Afgelopen was het met de grote auteursfilms van regisseurs als Cimino, Francis Ford Coppola en Sydney Pollack, die carte blanche kregen voor totaal onvoorspelbare miljoenenproducties die meer dan eens totaal uit de hand liepen. Mensen als Scott waren de besten in hun vak en wisten een klus binnen de afgesproken tijd naar ieders tevredenheid te klaren. Geen rare kunstenaarsfratsen en apocalyptische fiasco’s van gekke genieën: dat is het tijdperk van Alien en Blade Runner.
Van Blade Runner zijn later wel zeven verschillende versies uitgebracht: een director’s cut met alternatief einde, een versie zonder voice-over en ga maar door. Filosofische interpretaties van het publiek zouden Blade Runner weleens meer diepgang kunnen hebben gegeven dan de film werkelijk verdient.
Geen misverstand: Blade Runner is één van mijn lievelingsfilms: geweldig uiterlijk, mooie tragiek, mooie hoofdrolspelers, van Harrison Ford tot Sean Young tot Rutger Hauer, wiens personage ook een soort van icoon werd, nog aangehaald in een roman van Salman Rushdie, ik vergeet welke. Mooie muziek, vol pathos en lekker kitscherig, en die morsige sfeer van de stad, een kruising tussen Hong Kong, Londen en Los Angeles. Gewoon een lekkere film.
Ik denk ook dat veel filmcritici veel te conservatieve ideeën hebben over wat een verhaal is, hoe dat moet worden verteld. Ze kijken naar een film zoals ze een roman lezen: met een begin en een midden en een eind, een plot met motieven en thema’s.
Filmbeeldtaal
Dat was in de begintijd van de film nog helemaal niet zo. Filmmakers waren gedwongen, vanwege het ontbreken van geluid, om een verhaal te vertellen in beelden, om een speciale filmbeeldtaal te ontwikkelen. Het is mij opgevallen dat in Blade Runner 2049 wordt teruggegrepen naar die specifieke beeldtaal, veel meer dan de eerste Blade Runner. De plaatjes in Blade Runner 2049 zijn niet alleen maar mooi, ze vertellen een compleet verhaal, het echte verhaal. De film is niet alleen maar een intelligente puzzel, maar een diep-filosofisch werk.
Meer dan eens moest ik denken aan A Page of Madness, een Japanse stille film (ik weiger het woord ‘stomme’ te gebruiken) uit 1926 van Teinosuke Kinugasa, alom geprezen door filmkenners, en terecht. De tragiek is dat we sinds de komst van de ‘talkie’, de sprekende film (ook een verkeerde term, natuurlijk) hebben afgeleerd om een film te beoordelen op de beeldtaal. We vinden de belichting mooi, en de beeldcompositie, en we zien de invloeden van Caravaggio op het werk van Martin Scorsese, maar zien we het verhaal dat een regisseur wil vertellen met zijn beelden? Te zien aan de besprekingen van Blade Runner 2049, doen we dat niet.
En er wordt zó ontzettend veel verteld met de weerspiegeling van Ryan Goslings in het glas van de koepel waarin een vrouw onderzoek zit te doen, de hallucinante bijenscène, de fascistische architectuur die het decor vormt in veel filmscènes, de warme, erotische lichamelijkheid van de personages. In Blade Runner dienen lichamen om te lijden, kapot geschoten te worden, te bloeden, te stinken, in Blade Runner 2049 wordt er gehunkerd naar zinnelijkheid, naar smaak, naar gevoel, het gevoel van de regen op je huid, van seks. Twee keer wordt er gezoend, oprecht gezoend, voor een slachtoffer wordt gedood. Blade Runner is een behoorlijk claustrofobische film, de wereld van Blade Runner 2049 is leeg en uitgestrekt.
Revolutionaire film
Ik vraag me af of het komt doordat ik een fervent lezer van stripverhalen ben, dat deze film me op zoveel verschillende niveau’s en op zoveel verschillende manieren aanspreekt. Blade Runner 2049 doet me meer denken aan het werk van Enki Bilal (een redelijk obscuur boek, Exterminator 17, in het bijzonder), Masamune Shirow, Katsuhiru Otomo, Alejandro Jodorowsky en Moebius (Jean Giraud). Het voelde echt als thuiskomen, veel meer dan de Valerián-verfilming van Luc Besson, die deze zomer zo tragisch flopte.
Net als met de door bijna iedereen versmade live action verfilming Ghost in the Shell (die meer op Blade Runner lijkt dan Blade Runner 2049 doet) denk ik dat Blade Runner 2049 een klassieker wordt. Dat mensen gaandeweg ontdekken hoe ontzettend veel er in deze film zit. Ik hoop dat de invloed groot zal zijn. De laatste tijd kijk ik vaker naar stille films, vooral Japanse, en de beeldtaal die daarin wordt gebruikt, voelt zelfs voor deze tijd heel erg revolutionair.
Maar het is net als met romans tot aan de 19e eeuw, die qua vorm zoveel avontuurlijker zijn dan het werk van de Bröntes en alles wat daarna kwam: op zeker moment is men een bepaalde structuur als standaard gaan gebruiken en alles volgens die standaard gaan beoordelen.
Dat is het probleem ook met Blade Runner 2049, een revolutionaire film, een vernieuwende film die toch heel ouderwets is. Een film zoals ze die in de jaren twintig zouden hebben gemaakt, toen nog niet vaststond wat een speelfilm moest zijn.
info[at]aichaqandisha.nl
Een reactie op “Blade Runner 2049: oogstrelend en diep filosofisch”