Escapisme

Eroticism is beautiful, sensuous, liberating, joyful and religious. But pornography is the dark expression of that. It comes about when guilt, blame, secrecy and judgment overshadow the sensual experience
– Deepak Chopra

Er was een tijdje een reclamefilmpje met een man die gefrustreerd achter zijn computer zit terwijl hij steeds een ‘ping’ te horen krijgt. Zijn vrouw zit op de voorgrond tevreden te grijnzen. Het pornofilter doet zijn werk, de man is onder controle. De boodschap van het filmpje is duidelijk: porno is fout en mannen zijn onverantwoordelijke wezens die je tegen zichzelf in bescherming moet nemen. Wat je in dat filmje ziet, is waarschijnlijk de zoveelste mislukte ontsnappingspoging van manlief. Porno is namelijk een vorm van escapisme om uit de gevangenis die een relatie is te ontsnappen. Bij porno kunnen mannen zichzelf even wijsmaken dat zij het voor het zeggen hebben. Bukkake – dat zijn de filmpjes waarin mannen op het gezicht van vrouwen ejaculeren – is niet voor niks zo populair op internet.

U zou het niet van me verwachten – ik ben namelijk een braaf islamitisch meisje – maar ik heb in mijn jaren als tolk/vertaler menige pornofilm ondertiteld en ik vond ze oersaai. Er viel allereerst weinig te ondertitelen dus ik kon het meeste doorspoelen, maar aanvankelijk won de nieuwsgierigheid en bleef ik kijken, om al heel snel verveeld te raken. Iedere seksscène duurde een eeuwigheid en eindigde niet voordat er minstens vijf standjes waren uitgeprobeerd. Ik begreep toen waarom er glijmiddel wordt gebruikt in pornoproducties: niet alleen om de vagina begaanbaar te maken, maar vooral om geen schuurplekken te krijgen. Zo’n pik in een vagina die vlak ervoor even goed opengesperd wordt zodat de cameraman kan inzoomen, ik vind het geen smakelijk gezicht. Gespeend van enige subtiliteit of erotiek. ‘Seks!’ schreeuwen die beelden. ‘HARDE SEKS! Klaarkomen! Spuiten!’ Ik stel me er een eenzaam type bij voor met een witte onderbroek op zijn enkels, die knorrend klaarkomt en daarna met z’n andere hand een biertje pakt en weer op aarde neerdaalt in het besef dat hij alleen is en niemand heeft om die geile neukseks mee te hebben.

Ik zag ook eens een vrouwenpornofilm en dat was niet veel beter. Een hele roedel vrouwen stond om een man heen die op auditie kwam. Hij moest beetje bij beetje zijn kleding uitdoen en toen hij helemaal naakt was (op zijn sokken na), moest hij gaan knuffelen met een van de vrouwen, die zogenaamd ietwat verlegen, met een vinger in de mond, naar hem toe liep om eens teder geknuffeld te worden. Alsof vrouwen kacheltjes zijn die niet op gang komen voordat je er uren intensieve arbeid in steekt, plus het verplichte etentje bij kaarslicht, drie uur liefkozen op de bank en wat bonbons om tussendoor te snacken – want zo zijn vrouwen.

Erotiek die doet blozen
U moet nu niet denken dat ik frigide ben. Ik kan me nog herinneren dat ik als negentienjarige met een vriendin in de bioscoop zat. The Piano draaide, van regisseur Jane Campion met Harvey Keitel en Holly Hunter. Toen het personage van Hunter eindelijk brak en er een vrijscène volgde met Keitel, fluisterde ik nerveus lachend: ‘Dit is porno!’ Maar de waarheid was dat ik het een ontzettend mooie, opwindende scène vond. Een onvergetelijke ook. Dat had alles te maken met het hele verhaal eromheen, de totaal verschillende karakters die zich tot elkaar aangetrokken voelden, de opgebouwde spanning, de chemie tussen de acteurs en de esthetische benadering van regisseur Campion. In de film wordt echt naar die scène toegewerkt: je ziet Hunter ontdooien en van een verkrampte, aseksuele vrouw veranderen in een blozend seksueel wezen.

De steeds explicieter wordende seksscènes in de gewone Hollywoodfilms stuitten overigens op verzet van pornoactrices die zich verdrukt voelden door grote namen als Sharon Stone en Angelina Jolie, die geen moeite hadden met het verleggen van de grenzen. Tegelijkertijd klonk er ook vanuit conservatieve hoek steeds meer bezwaar. De huidige strijd tegen de zogenaamde ‘pornoficatie van de samenleving’ lijkt gelijk op te gaan met het nieuwe conservatisme. Alles is de schuld van de jaren ’60 en de seksuele revolutie, want in die tijd mocht alles en daarvoor golden er nog taboes, zo luidt de redenatie.

Met de komst van de seksuele revolutie vervaagden de grenzen: iedereen mocht het met iedereen doen, homoseksualiteit werd opeens normaal gevonden. En wie waren daar verantwoordelijk voor? De babyboomers! Zij vormen de schuld van alle huidige problemen: ze gaven al het opgespaarde geld weg, wilden opeens vrije seks, hadden geen normen en waarden. Althans, dat vindt de conservatieve vleugel van de samenleving, die steeds breder lijkt te worden en steeds meer weerklank lijkt te vinden. Of dat nu Sunny Bergman is die ageert tegen de schoonheidsindustrie en daarbij en passant reclame maakt voor schaamlipverkleiningen, Stine Jensen die sexy lingerie hoerig noemt en bijna gelijkstelt aan vrouwenbesnijdenis, of de politici van de SGP die beginnen te hyperventileren bij een groot billboard met een vrouw in bikini erop – feministen en religieuze conservatieven verenigd in hun strijd tegen de seksualisering en pornoficatie van de samenleving. Wie had dat gedacht. Eerder stonden ze lijnrecht tegenover elkaar. In de jaren ’60 omarmden de feministes de seksuele revolutie nog: de pil werd geïntroduceerd en vrouwen werden baas in eigen buik.

Vibrerend medicijn
Bijna honderd jaar eerder was er al een andere seksuele revolutie en die begon met de bevrijding van de seksualiteit van de vrouw met de elektrische vibrator. Aan het eind van de negentiende eeuw ontwierp dr. Joseph Granville de vibrator om kwalen bij vrouwen tegen te gaan. Voor de komst van de vibrator kregen vrouwen een zogeheten bekkenmassage om klachten tegen te gaan. Die massage kwam neer op het manueel bevredigen van de vrouw. De vibrator was een uitkomst omdat de vrouw er zelf mee aan de slag kon. In 1902 ging het apparaat in productie en was daarmee het vijfde elektrische huishoudelijke product dat op de markt werd gebracht.

Pyscholoog en seksuoloog Wilhelm Reich (1897-1957) geloofde dat seksualiteit de meeste zaken die mensen dwarszaten kon genezen, als ze er maar aan toegaven. Ook geloofde Reich dat ‘goede seks leidt tot een goede maatschappij’. Met dit laatste zal voormalig rapper en huidig acteur Ice-T het roerend eens zijn. Jaren geleden interviewde ik hem, toen hij nog een stoere rapper was en geen middelmatige acteur in de uitgekauwde Law and Order-serie. Ice-T had de halve politiek over zich heen gehad vanwege zijn muziek en was een van de grote namen in een tijd dat conservatieve politici campagnes voerden tegen hiphopmuziek. Een van de felste tegenstanders van de rapmuziek was Tipper Gore, de vrouw van voormalig presidentskandidaat Al Gore. Ice-T adviseerde haar tijdens ons gesprek om eens goed van bil te gaan, dan zou ze wel ontspannen. Een afgezaagd advies dat ik ook graag aan mensen mag geven. Ontlading helpt goed bij het doorluchten van de geest. Joseph Granville was dan ook geen voorloper met de vibrator: al geruime tijd voor hem had de Amerikaanse arts George Taylor de ‘manipulator’ ontwikkeld om artsen te helpen bij de uitvoering van de ‘bekkenmassage’. De dildo is zelfs nog veel ouder en terug te voeren tot de oude Grieken en Romeinse tijd.

Aan het begin van de twintigste eeuw zag men dus al het belang, en economisch voordeel, van het vrouwelijk orgasme in. Bovendien was er tegen die tijd al een lange weg afgelegd en flink wat geëxperimenteerd. In de verzamelde liefdesbrieven van literaire grootheid James Joyce (1882-1941) schijnt de expliciete tekst vergezeld te gaan van evenzo grafische tekeningen. De nabestaanden hebben de herdruk van de liefdesbrieven verboden, maar er zijn nog wel wat kopieën te vinden van zijn Selected Letters, samengesteld door Richard Ellman. Zo schreef Joyce aan zijn geliefde en latere echtgenote Nora Barnacle:

My love for you allows me to pray to the spirit of eternal beauty and tenderness mirrored in your eyes or to fling you down under me on that soft belly of yours and fuck you up behind, like a hog riding a sow, glorying in the very stink and sweat that rises from your arse, glorying in the open shame of your upturned dress and white girlish drawers and in the confusion of your flushed cheeks and tangled hair.

Een andere grote literaire naam, Vladimir Nabokov, de man wiens roman Lolita nog steeds onderwerp van fel debat is, vond dat in pornografische literatuur de actie beperkt moest worden tot copulerende clichés (Thus, in pornographic novels, action has to be limited to the copulation of clichés). Die angst voor seks, ‘onzedige’ gedachten en de foute invloed ervan is een terugkerend fenomeen. Het idee dat het experimenteren met seks nooit zo erg was als in het heden is al net zo’n cliché. En steeds weer denkt de elite met iets nieuws bezig te zijn. Ook in vroegere tijden had je paniekzaaiers als regisseur Mildred Roethof die waarschuwden voor het losbandige seksleven en het naderende Uur U, allemaal vanwege die verderfelijke invloed van pornografisch werk. Roethof doet dat door creatief te knippen in videomateriaal, haar voorgangers door bijvoorbeeld boeken te verbieden of campagnes te voeren tegen films.

Porno op papier
Het erotisch werk van Édouard-Henri Avril (1843-1928) laat aan duidelijkheid niets te wensen over en doet wat betreft explicietheid niet onder voor hedendaags werk. Avrils tekeningen voor de roman Fanny Hill lijken net zwart-wit stills uit een oude pornografische film.

I saw, with wonder and surprise, what? Not the play-thing of a boy, not the weapon of a man, but a maypole of so enormous a standard, that had proportions been observ’d, it must have belong’d to a young giant. Its prodigious size made me shrink again; yet I could not, without pleasure, behold, and even ventur’d to feel, such a length, such a breadth of animated ivory!’

In 1748 verscheen de Britse roman Fanny Hill – Memoirs of a Woman of Pleasure. Het eerste deel was van de hand van John Cleland en het tweede deel van de broers Fenton en Ralph Griffith. Fanny Hill is een briefroman waarin de avonturen worden beschreven van de jonge Fanny die naar de grote stad trekt, daar te werk gaat als prostituee en zo het genot van seks ontdekt. Een jaar na verschijning kregen de Britse autoriteiten het werk in de gaten: het boek werd verboden en Cleland en Ralph Griffith werden opgesloten wegens het ‘corrumperen van de geesten van de onderdanen’. Het verbod hielp weinig, want het boek ging al snel ondergronds. Pas in de tweede helft van de twintigste eeuw werd het boek weer legaal uitgegeven, nadat een rechtszaak tegen een ander controversieel, want seksueel expliciet, werk, Lady Chatterley’s Lover van D.H. Lawrence, werd gewonnen door de verdediging.

Twee eeuwen daarvoor, in 1534, verscheen het Italiaanse werk Sei Giornate van Pietro Aretino. In dit eerste deel onderzoekt Nanna, de moeder van Pippa, wat het beste is voor haar dochter: het klooster in, trouwen of hoer worden. Het wordt het laatste, want als ze toch seks gaat hebben, dan liever betaald. Kom daar nu maar eens om, zo’n advies van je moeder! In het tweede deel – dat twee jaar later verscheen – leert Pippa de kneepjes van het vak. En de lezer beleeft alles met haar mee. Aretino werd zowel verguisd als bewonderd om zijn boek, dat in 1556 door de Katholieke Kerk aan de lijst van verboden werken werd toegevoegd.

Hier in Nederland lustten ze er ook al vroeg pap van. In een interview in Ad Valvas, het weekblad van de Vrije Universiteit, legde historica en hoogleraar cultuurgeschiedenis Inger Leemans uit dat geldzucht en geilheid in de zeventiende eeuw dicht bij elkaar lagen. Leemans promoveerde op ‘radicale verlichtingsideeën in erotische romans uit de zeventiende eeuw’. Volgens Leemans namen radicale, verlichte filosofen in de Gouden Eeuw afstand van de geldende deugden – waaronder het onderdrukken van passionele gevoelens – en richtten ze zich juist op de hartstocht en het libido. Zij wisten toen al dat mensen worden gedreven door ‘eigenbelang, geldzucht en seksuele drift’. De auteurs van Nederlandse erotica waren anoniem, maar de uitgevers niet en die wisten er een winstgevende bezigheid van te maken: ‘In de Gouden Eeuw probeerde men voor het eerst geld te verdienen aan porno; erotica werd een economisch product en Nederland werd de seksshop van Europa’, aldus Leemans in Ad Valvas. Volgens Leemans maakte Jan Stront, de hoofdpersoon uit de in 1684 verschenen zedenschets De Doorluchtige Daden van Jan Stront, ook al een directe link tussen seks en geld, net als de moeder van Pippa in Sei Giornate: ‘Sluit hij zijn geldbeurs toe, sluit dan ook uw middeldeurtje. En opent hij ze weer, zo opent ook uw scheurtje.’

Het eerste deel is een bewerking van een Franse roman, het tweede deel verscheen anoniem, maar wordt toegeschreven aan Piet Elzevier. Het boek is vrijelijk te verkrijgen en bevat fraaie fragmenten: ‘Hij liet zijn broek dan zakken, lichtte mijn rokjes op, en met zijn vinger naar mijn opening gevoeld hebbende, velde hij zijn piek op de poort. Maar hij, al te hevig door de liefde ontroerd zijnde, schudde en beefde zodanig van hitsigheid dat hij de pap uit de lepel stortte eer ze bij mijn hongerige mondje kwam.’

De fallus: symbool van mannelijke dominantie
Het archief aan oude erotica en pornografisch werk is onuitputtelijk en beslaat de hele wereld. De angst ervoor is evenzo universeel. Regelmatig wordt de seksualisering, inmiddels heet het al ‘pornoficatie’, van de samenleving met het nodige alarmisme geagendeerd. Pornoficatie is voor de seks wat de massavernietigingswapens waren voor Saddam Hoessein: iedereen had het erover, maar niemand had ze ooit gezien. En met goede reden: ze bestonden niet. Hetzelfde geldt voor de gevreesde pornoficatie. Resultaten van onder andere de Rutger Stichting wijzen steeds weer hetzelfde uit: dat voor de gemiddelde jongere seks en liefde samengaan en dat excessen beperkt zijn. Ook volwassenen en jonge studenten hebben een voorkeur voor traditionele seks, waarbij de missionarisstand (man boven, vrouw onder) het meest populair is, volgens de door HP/De Tijd geciteerde seksdeskundige Rik van Lunsen van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam in een artikel getiteld ‘Ouderwets verwennen’.

In dit digitale tijdperk is het aanbod groot en lijkt het veel meer alomtegenwoordig, maar iedere tijd heeft zo haar middelen. Voor de film was er het woord en voor het woord was er de beeltenis. Zo zijn er expliciete muurschilderingen opgegraven uit de vergane Romeinse stad Pompeï, en is er Grieks keramiek gevonden met daarop afbeeldingen van seksuele handelingen. Het fallussymbool, van origine een symbool van vruchtbaarheid, is nog steeds sterk aanwezig in veel samenlevingen. De kerktorens zijn er voortzettingen van. In de strip From Hell van Alan Moore (later verfilmd met Johnny Depp) staat de fallus symbool voor de mannelijke dominantie. Voor de patriarchale samenleving bestond er een eeuwenlang matriarchaat. Het is pas de laatste tweeduizend jaar dat de man het voor het zeggen heeft, maar zijn macht is heel fragiel. Mannen zijn niet langer de vanzelfsprekende kostwinnaars of leiders. In de commercie is niet meer de vader het wijze gezinshoofd maar de meelopende sukkel en de moeder de slimme vrouw die alles onder controle heeft. Bij scheidingen trekken mannen steevast aan het kortste eind en zelfs huiselijk geweld is niet meer dan een uiting van verlies en onmacht. Porno zou je kunnen zien als het laatste fallussymbooltje van de man. Het laatste domeintje waar hij nog heer en meester is en held in zijn eigen verhaal. Tegelijk zien vrouwen de potentiële macht van dat smeulende vuurtje, want stel dat de mannen de macht teruggrijpen? Tame the cunt, respect the cock, zei Tom Cruise’ personage in de film Magnolia.

De oerdrift lonkt, maar de zwaartekracht van de realiteit overwint en dus stoppen mannen soms een dvd’tje erin of surfen ze het internet op. Sommige vrouwen geven aan dat ze het als vreemdgaan beschouwen als mannen naar porno kijken. Maar dat is natuurlijk mal. Net zo mal is het om beledigd te zijn als je midden in de nacht wakker wordt en je man in bed masturbeert. Láát hem toch. Haal dat stomme filter dus van je computer en gun je man die vlucht.

Eerder gepubliceerd in Men’s Health.

hassnae[at]aichaqandisha.nl