Akira Kurosawa (1910 – 1998) zal in Nederland wel de bekendste Japanse filmregisseur zijn. Een beetje filmliefhebber heeft op zijn minst The Seven Samurai gezien en er zijn volgens mij niet zo heel veel mensen die niet weten dat George Lucas, de geestelijke vader van Star Wars, zich hevig heeft laten inspireren door een film van Kurosawa, namelijk The Hidden Fortress.
Maar Yasujiro Ozu (1903 – 1963) is hier ook wel bekend bij de filmhuisgangers. Immens populair is zijn film Tokyo Story, een tranentrekker met in de hoofdrol de engelachtige Setsuko Hara als de ideale Japanse vrouw die zich over haar schoonouders ontfermt, omdat hun egocentrische kinderen te druk voor hen zijn.
Subliem acteerwerk
Ozu is zo’n beetje het tegenovergestelde van Kurosawa met zijn expressionistische stijl en zijn zwierige camerawerk. Ozu’s personages bewegen zich altijd binnen perfecte composities van rechthoeken, steeds gefilmd vanuit hetzelfde punt. Hij zet zijn camera vaak aan het begin van een gang of een smalle straat, waar aan het einde de actie plaatsvindt. Of in een kamer, op de ooghoogte van een klein kind.
Vaak gaan de films over generatieconflicten. Ouders die proberen tradities in ere te houden in een snel veranderende wereld, kinderen voor wie die veranderingen niet snel genoeg kan gaan. Er wordt zelden geweld gebruikt, hoogstens wat duw en trekwerk en het acteerwerk is altijd subliem.
Er is een nieuwe DVD-box uit met zeven van Ozu’s bekendste films, digitaal gerestaureerd en daarom nog oogverblindender dan ze al in hun analoge versies waren: vier kleurenfilms: Equinox Flower (1958), Good Morning (1959), Late Autumn (1960) en An Autumn Afternoon (1960), en drie zwart-wit films: Late Spring (1949), Early Summer (1951), en Tokyo Story (1953).
Gearrangeerd huwelijk
Ik wilde ze allemaal nog een keer kijken voordat ik aan deze bespreking begon, maar dat gaat te lang duren en ik ken de films immers al. Ik heb er één bekeken: Equinox Flower, omdat Ineko Arima erin speelt, door wie ik de laatste tijd gefascineerd ben geraakt sinds ik haar zag in een film van Masaki Kobayashi, Fountainhead, zinderend van hartstocht, met haar grote, langwerpige, verdrietige ogen en haar wild golvende, pikzwarte haar.
In Equinox Flower heeft ze heur haar kortgeknipt maar de passie glinstert weer in die prachtige ogen. Ze is de dochter die met de man wil trouwen op wie ze zelf verliefd is geworden, maar haar vader vindt dat niets. Hij weet een betere partij voor haar, de zoon van een welgesteld paar waarmee hij bevriend is, die haar in elk geval op het materiële vlak niets tekort zal doen komen.
Die vader, gespeeld door Shin Saburi, is me er eentje. We zien hem aan het begin van het verhaal een speech houden op een bruiloft, waarin hij zegt dat hij het jonge bruidspaar benijdt, omdat zij elkaar zelf hebben gekozen, in tegenstelling tot hem en zijn vrouw, die volgens de Japanse gewoonte in een gearrangeerd huwelijk met elkaar zijn getreden, zonder fatsoenlijk de tijd te hebben gehad elkaar goed te leren kennen.
Overal de baas
En later adviseert hij de dochter van een vriendin van hem om vooral zelf de man van haar dromen uit te kiezen, en zich geen man door haar moeder te laten opdringen.
Maar zijn eigen dochter gunt hij die vrijheid niet! Hij vertrouwt er namelijk geenszins op dat zij zonder zijn leiding gelukkig kan worden.
Het is geen onaangename man, die vader. Hij is wel de baas overal en dat laat hij merken ook. Op het werk schroomt hij niet zijn ondergeschikten rond te commanderen en het ze sarcastisch te laten merken als hij ontevreden over ze is. Hij ondervraagt ze over de man die zijn dochter wil trouwen en gebruikt ze om meer te weten te komen. Thuis gooit hij, zoals elke man in elke Ozu-film die ik gezien heb, zijn kleren gewoon op de grond zodat zijn vrouw, die komt aangesneld met zijn kimono, die kan opvouwen en klaarmaken voor de volgende dag.
Geestige film
Voor mij is het iedere keer weer fascinerend om te zien, hoe die mannen in Ozu’s films alles achter zich laten slingeren voor hun vrouw. Toch zijn de thuissituaties altijd genuanceerder dan het op het eerste gezicht lijkt. Er is nooit alleen maar een onderdanige vrouw en een man die heer en meester is. De vader in Equinox Flower kan lang zijn gang gaan, maar op zeker moment is het geduld op bij zijn vrouw, gespeeld door Kinuyo Tanaka, geen woest aantrekkelijke vrouw maar wel met één van de ontwapenendste, open gezichten van de hele Japanse cinema. Dan gaat haar gezicht op donker en moet hij naar haar luisteren en dat doet hij dan ook. Dan wordt hij in de verdediging gedrongen en zijn de rollen omgedraaid. Dan blijkt dat zij de baas is in huis en dat ze hem zijn branie laat vieren totdat zij zegt dat het genoeg is.
Daarna is er voor hem geen redden meer aan. Door de dochter van zijn vriendin, die hij had geadviseerd haar eigen man te kiezen, wordt hij erin geluisd en dan moet hij uiteindelijk zijn nederlaag erkennen. Hij heeft er nog steeds geen vertrouwen in, maar zijn dochter mag van hem met de man trouwen die ze wil. Wat ze, ook daarover bestaat geen misverstand, toch wel had gedaan.
Equinox Flower is een geestige film. Vooral omdat iedereen in de film machtsspelletjes met elkaar speelt. Hij met zijn ondergeschikte, de ondergeschikte met de gastvrouw in de cocktailbar waar hij stamgast is. Hij stelt zich op als een bullebak tegen haar, maar zodra ze in de gaten krijgt dat hij niet wil dat zijn baas weet dat hij stamgast is, maakt zij dáár weer misbruik van door hem openlijk te vernederen met snedige commentaren op onder meer zijn gewoonte om altijd de goedkoopste whisky te drinken.
Liefde voor Ozu
Het is een studie in Japanse mores waarbij iedereen optimaal gebruik maakt van de hiërarchisch bepaalde macht die hij over anderen heeft, maar de grenzen, die voor hem zelf gelden, zover mogelijk probeert op te rekken of zelfs te overschrijden als hij ermee weg kan komen.
Ik had al een poosje geen Ozu-films meer gezien en had er eigenlijk ook geen zin meer in, aangezien ik verknocht ben geraakt aan de films van Mikio Naruse, een tijdgenoot van Ozu, die de strijd van weerbare vrouwen in veel grover streken schetst, tussen het puin van het in de Tweede Wereldoorlog kapotgeschoten Japan waar de mannen het meestal laten afweten. Ozu was toch een beetje iemand die probeerde het traditionele Japan te bewaren door altijd de ideale, zichzelf opofferende Japanse vrouw, dikwijls vertolkt door Setsuko Hara, op een voetstuk te zetten.
Maar met deze box heeft mijn liefde voor Ozu weer nieuwe brandstof gekregen. Nu is Equinox Flower qua toon wel enigszins een vreemde eend in de Ozu-bijt, maar die beeldschone cinematografie, dat weergaloze acteren vol zelfbeheersing, die onweerstaanbare inkijkjes in straatjes en gangetjes en kamertjes, die zit in alle films van Ozu.
‘Ozu Collection’, Lumière, kun je hier bestellen voor 39,99.
info[at]aichaqandisha.nl