De hoofdpersoon in Radiance, de nieuwe film van de Japanse regisseur Naomi Kawase, die op het Rotterdams Filmfestival draait, is een jonge vrouw die de beelden in films vertaalt voor een blind publiek. Dat luistert heel nauw, want je moet accuraat beschrijven wat er te zien is, oppassen dat je het publiek geen emoties opdringt maar ook weer niet te terughoudend zijn in het overbrengen van bijvoorbeeld de poëzie van een zonsondergang op het strand, na een tedere sterfscène.
De vrouw, die Misako heet en gespeeld wordt door Ayame Misaki, probeert haar audiobeschrijvingen uit op een proefpanel van blinde mensen die beleefd en voorzichtig suggesties doen voor alternatieve beschrijvingen. “Misschien zeur ik nu, maar ik denk dat ik de voorkeur geef aan “donker haar” in plaats van zwart haar”, zegt een mevrouw.
Het zijn allemaal lieve mensen, kwetsbaar natuurlijk vanwege hun beperking, maar er zit één man bij, een fotograaf, Nakamori, gespeeld door Masatoshi Nagase, die zeer beperkt zicht heeft, die zich niet inhoudt in zijn kritiek. Hij verwijt haar zich op te dringen in de hoofden van de luisteraars. Later, als ze bij hem thuis is om hem op verzoek van haar collega een vergrotingslens te brengen, zegt hij botweg dat ze niet geschikt is voor haar werk.
Wrede harpijen
Bij een nieuwe sessie met het proefpanel doet hij het weer, en nu houdt ook de rest zich niet meer in. Die lieve, kwetsbare mensen veranderen in een tribunaal van wrede harpijen en maken haar teksten zo genadeloos met de grond gelijk, dat de tranen over haar wangen rollen. Maar ze herstelt zich snel en valt Nakamori frontaal aan met een paar loeiharde comebacks.
Achter ons in de filmzaal zat een groepje middelbare dames die duidelijk lieten horen dat ze dat echt niet vonden kunnen. Ik was weer terug in Nederland, waar een zekere zieligheidscultus heerst waar de zieligheid aan strenge regels is gebonden. Misako, de audiobeschrijver, was zielig zolang ze zich liet kleineren door die blinde mensen, die natuurlijk nog zieliger zijn, maar du moment ze van zich af begon te bijten, was ze uit de gunst van de dames achter me geraakt.
In Japan, en in Oost-Azië in het algemeen, wordt niet zo snel zielig gevonden, wat niet betekent dat Aziaten wreed zijn of niet aan medemenselijkheid doen. De blinde Nakamori is gewoon niet zielig, dat vindt hij zelf ook niet. Misako lijkt veel kwetsbaarder. Haar vader is een poos geleden spoorloos verdwenen en haar moeder, die dementeert, heeft ze overgedragen aan een thuiszorger. Af en toe bezoekt ze haar en bekijkt ze haar moeder met grote, onderzoekende ogen alsof ze een groot mysterie voor haar is. Als haar moeder op een gegeven moment ook is verdwenen, blijft Misako tijdens de zoektocht in het bos vastzitten in de modder, zoals ze vastzit in haar verdriet.
Artistieke pretentie
De films van Naomi Kawase zijn niet voor iedereen. In Rotterdam, waar het publiek vooral bestond uit ietwat neurotische oudere vrouwen, liep de zaal al halverwege leeg. Ik ben er dol op. Ik begrijp ze maar half, maar ik laat me graag biologeren door de weidse natuurbeelden van ruisende bossen en pulserende zeeën waarin Kawase vaak grossiert. Haar personages dwalen daarin vaak wat cloeloos rond, todat ze hebben besloten dat het ’t beste is gewoon met de flow mee te gaan. Still the Water, van een paar jaar geleden, is mijn favoriet.
Twee jaar geleden bracht Kawase een heel ander soort film uit, An, over een lief oud vrouwtje dat een norsige ex-crimineel leert zijn dorayaki’s, met rodebonenpasta gevulde flensjes, met liefde te maken. De film werd door critici gekraakt maar het is Kawases meest toegankelijke film en je moet best een hart van steen hebben om niet te worden ontroerd door die stoere hufter die op een gegeven moment niet meer zonder dat eigenwijze oude vrouwtje kan.
Maar in Radiance is de artistieke pretentie weer terug, met veel betekenisvolle beelden waar ik de betekenis niet altijd van snap. Er zitten veel close-ups in, veel meer dan in Kawases andere films, en af en toe is het beeld schokkerig en zit Kawase naar mijn zin veel te dicht op haar personages.
Meesterlijk
Maar er zitten meesterlijke scènes in deze film. De scène met dat proefpanel dat in een tribunaal verandert is een briljantje, en in het begin horen we Misako de taferelen beschrijven op de straat waar ze zelf op loopt en zien we, wat zij ziet, op haar oogbol geprojecteerd. Heel knap gedaan, als het geen trucage is.
Misako is natuurlijk Kawase zelf. Zij moet iedere keer weer worstelen om de juiste manier te vinden waarop ze haar verhaal vertelt. Niet te afstandelijk, maar je moet ook weer geen Alan Parker worden, die de kijker het liefst in zijn oor schreeuwt wat hij geacht wordt te voelen. Nakamori is een enigmatischer personage. Getalenteerd maar beperkt door zijn blindheid, en hij staat nog steeds bloot aan de afgunst van zijn voormalige collega’s, die wel carrière maken, maar zich nog steeds zijn mindere voelen.
‘Radiance’ is nu te zien op het Filmfestival Rotterdam, vanaf 15 maart is de film in de bioscopen te zien.
info[at]aichaqandisha.nl