Na jaren van desinteresse, is de aandacht voor de Arabische wereld enorm toegenomen, mede door de opstanden die eind 2010, begin 2011 losbraken in de verschillende landen.
De Egyptisch-Britse journaliste en medisch wetenschapper Shereen el Feki speelt hier handig op in met haar succesboek Seks en de Citadel waarin ze zo’n beetje alle aspecten van de seksualiteit bespreekt: van de maagdelijkheidscultus en homoseksualitiet, tot online dating en het kuis dubben van schuttingtaal in buitenlandse films. Op een toegankelijke manier brengt ze het seksleven van de Arabier in kaart, van Marokko tot Saoedi-Arabië.
Nu ja, ‘de Arabier’, was die zo makkelijk te vangen?
Je kunt moeilijk generaliseren over de Arabische regio. Zoals je weet zijn er grote verschillen, niet alleen tussen de landen, maar ook binnen de landen zelf: welvaart, onderwijs en omgeving spelen. hierbij een rol.
Laten we beginnen bij het begin, waarom heb je ervoor gekozen je op de seksualiteit te richten?
Ik was de gezondheidscorrespondent bij The Economist en moest onder andere over HIV schrijven. Als je HIV wilt begrijpen in de Arabische regio, dan moet je naar het seksuele gedrag kijken. Dat is natuurlijk een enorm taboe, maar het werd me duidelijk dat seksualiteit ook een heel geschikte manier is om een maatschappij mee te bestuderen, omdat het je niet alleen een inkijkje geeft in de privélevens van mensen, maar ook van de politiek, economie, religie, traditie, sekse en generatieverschillen.
Is er dan verschil in hoe de diverse generaties naar seksualiteit kijken?
Het is lastig in algemene termen te spreken. In Egypte zijn de jongeren net zo conservatief als hun ouders als het aankomt op voorhuwelijkse seks of homoseksualiteit. Dat is niet zo raar als je kijkt naar de toename van islamisering. Maar tegelijk hebben jongeren wel veel betere toegang tot (mis-) informatie over seks dankzij Internet en satellietzenders; iets wat hun ouders niet hadden.
In landen als Marokko, Tunesië en Libanon echter, staan jonge mensen niet afwijzend tegen seks voor het huwelijk.
Je hebt talloze mensen gesproken tijdens je onderzoek. Wat is je het meest bijgebleven?
Dat was mijn ontmoeting met de Marokkaanse Faiza. Haar verhaal is exemplarisch voor de problemen rond seksualiteit in de Arabische wereld, maar geeft ook hoop: ze komt uit een kleine stad in Marokko en werd zwanger na een one night stand. Ze vertrok naar Casablanca om hulp te zoeken, werd daar bijna verkracht en slaagde erin bij een van de NGO’s, Solidarité Féminine, aan te kloppen die ongetrouwde moeders helpen hun leven opnieuw op te bouwen en de contacten met de familie te herstellen. Deze organisaties hebben de discussie rond dit onderwerp opengebroken, daar waar het in de overige Arabische landen nog taboe is.
In alle landen zie je trouwens organisaties die oplossingen proberen te vinden voor seksuele dilemma’s en taboes. Overigens bleef Faiza volhouden dat ze nog maagd was. Ja, ja, onbevlekte ontvangenis is heel gewoon in het Midden-Oosten.
Je vader is Egyptisch en je moeder komt uit Wales. Was je Arabische achtergrond een voordeel bij zo’n intiem onderwerp?
Een van de grootste verrassingen was dat mensen zo open waren. Mijn probleem was niet zozeer de mensen aan het praten te krijgen, maar hen op te laten houden. Ik ben geen een keer teruggefloten tijdens mijn reizen. Sterker, hoe armer en lager opgeleid de mensen waren, hoe ontvankelijker ze waren voor een eerlijk, en vaak heel grappig, gesprek.
Je beschrijft behoorlijk wat problemen met betrekking tot seksualiteit in je boek, van de obsessie met het maagdenvlies tot vrouwenbesnijdenis, desondanks ben je optimistisch. Hoe rijm je dat?
Politiek, religie en seks zijn de drie taboe-onderwerpen in de Arabische wereld. Maar zoals mensen in de regio nu juist bezig zijn vraagtekens te plaatsen bij de politiek en de rol van religie in het openbare leven, zo beginnen zo ook langzaamaan vraagtekens te plaatsen bij een aantal taboes in de seksuele cultuur. Waarom er bijvoorbeeld geen seksuele voorlichting gegeven wordt op scholen. Waarom de vrouw niet over haar eigen lichaam beschikt. De meeste pioniers in mijn boek die de taboes aanpakken, door voor abortuswetgeving te strijden, ongetrouwde moeders te helpen of het seksleven van stellen aangenamer te maken, zijn vrouwen. De vrouwen slaan terug: in de politiek, in het zaken- en sociale leven. Het is een traag begin, maar wel een heel welkome.
Spelen de opstanden in de verschillende Arabische landen hier nog een rol bij?
Het enige echt revolutionaire aspect van de opstanden is de nieuwe vrijheid die miljoenen mensen voelen om hun mening te uiten, in zowel woorden als daden; zelfs als overheden hen het zwijgen proberen op te leggen. Kijk bijvoorbeeld naar de bereidheid van vrouwen om zich uit te spreken tegen seksueel geweld. Tien jaar geleden was dat onvoorstelbaar geweest.
Hoe was dat bij jou eigenlijk toen je opgroeide? In je slotwoord bedank je je vader voor de vele gesprekken over seks die je met hem hebt gevoerd. Was hij altijd zo open?
Zoals ik in mijn boek schrijf, zijn Egyptische ouders zijn niet zo openhartig tegen hun kinderen en de Welsh staan ook niet bepaald bekend om seksuele uitbundigheid. Maar ik ben opgegroeid in Canada en heb ruimdenkende ouders, dus ik kreeg zowel thuis als op school seksuele voorlichting. Bovendien waren mijn ouders bereid al mijn vragen te beantwoorden. Ik weet nog dat ik een jaar of acht was en tegen mijn moeder zei ‘mam, volgens mij gaat het zo’ en vervolgens legde ik haar mijn theorie voor over hoe mensen zich voortplanten. Ze keek opgelucht, dus ik had het kennelijk bij het rechte eind.
Je bent tot diep in de slaapkamers van de vrouwen en mannen doorgedrongen die je hebt geïnterviewd. Moest je daarvoor eerst zelf met de billen bloot?
Vreemd genoeg ben ik nooit gevraagd om over mijn eigen seksuele ervaringen te vertellen. Vrouwen en mannen deelden hun verhalen zonder er iets voor terug te vragen. Daar waar mijn eigen achtergrond iets kon verduidelijken over hun situatie, deelde ik die met plezier. Maar ik heb Seks en de Citadel geschreven om hun verhalen te vertellen, niet de mijne.
Eerder gepubliceerd in maandblad Opzij.
Seks en de Citadel, Uitgeverij De Geus € 22,95
hassnae[at]aichaqandisha.nl