Vanaf het moment dat ik Russische romans begon te lezen werd ik verliefd op Rusland. Of beter gezegd: de Sovjet Unie. Of eigenlijk op allebei want het Rusland dat in mijn hoofd zat bestond helemaal niet. Het was een mix van de romantische 19e eeuw en het strijdvaardige begin van de 20e eeuw. Ik dagdroomde over literaire salons en ruisende jurken en tegelijkertijd over gebalde vuisten en arbeidersstrijd.
Oorlog en Vrede was de eerste Russische roman die ik las toen ik een jaar of twaalf was. Het boek greep me direct en ik leefde hartstochtelijk mee met het ingewikkelde liefdesleven van Natasha Rostova. Daarna las ik alles wat mijn ouders in hun bibliotheek hadden staan van Tsjechov tot Mandelstam. De memoires van Konstantin Paustovski uit de mooie Russische bibliotheek van Van Oorschot waren favoriet. Paustovski neemt je mee op reis door het Russische landschap en schrijft op zo’n betoverende manier dat je de bomen hoort ruisen, het gras ruikt en de dieren hoort. Zijn memoires geven daarnaast ook een prachtig beeld van de Russische geschiedenis van de eerste helft van de 20e eeuw.
Hardwerkende arbeiders met bezwete voorhoofden
Ook kocht ik alles dat ik maar kon vinden wat maar iets met de Sovjet-Unie te maken had. Ansichtkaarten, kinderboeken (ieder beroep is belangrijk!), speldjes en grammofoonplaten. Ooit vond ik een boek met Russische recepten (in het Nederlands vertaald uiteraard). In het boek zaten ook uitdrukbare hamers en sikkels en tips hoe je de tafel kon dekken op Sovjet wijze. De recepten heb ik uitgeprobeerd. Aan het tafeldekken ben ik nooit toegekomen. Eigenlijk vond ik het een beetje zonde om de hamers en sikkels uit het boek te halen. Bovendien moest ik ook aan 5 Pravda’s zien te komen: die zouden dan gebruikt moeten worden als alternatief tafelkleed. Ik had geen idee waar ik zoveel Pravda’s vandaan moest zien te halen.
Russische films ontdekte ik iets later. De eerste film die ik zag was natuurlijk Pantserkruiser Potemkin van Sergei Eisenstein. Die eindeloze scène met de kinderwagen die van de trappen valt is onvergetelijk. Vervolgens zag ik allerlei prachtige propagandafilms in zwart-wit vol hardwerkende arbeiders met bezwete voorhoofden, druk bezig aan de opbouw van de grote Sovjet Republiek. Zwaar geromantiseerd allemaal natuurlijk maar ik geloofde er destijds in met grote hartstocht. Iedere vorm van kritiek op de Sovjet Unie wees ik resoluut van de hand als anti-Sovjet propaganda van rechts en de Verenigde Staten. Toen ik eindelijk eens goed las hoe Stalin had huisgehouden was ik zo verschrikkelijk teleurgesteld dat ik er echt verdrietig van werd. Mijn hele illusie lag aan flarden.
Literaire salon
Het kwam er nooit van maar ik had zo graag door Rusland willen reizen. Dezelfde route afleggen als Paustovski of met een kist vol boeken in de Trans-Siberië Expres. Naar Moskou en Sint-Petersburg, de Kaspische Zee. Maar na de val van de Muur en de ineenstorting van het communistische systeem verdween mijn belangstelling voor Rusland. Natuurlijk waren de eerste beelden van de mensen die bij de Muur stonden ontroerend. Ze konden weer gaan en staan waar ze wilden. Maar nu zouden ze net zo worden als wij, in het Westen. Toen ik las over de lange rijen voor de eerste MacDonald’s die was geopend in Moskou werd ik echt een beetje misselijk. Die gore vreetcultuur van de Amerikanen zou zijn tentakels over de hele wereld heen slaan.
Het kapitalisme heeft de Russen uiteindelijk ook niet veel gebracht. Afgezien van een relatief kleine groep steenrijke mensen is het leven voor de Russen op het platteland niet veel anders dan onder de tsaar of Stalin. Ze moeten keihard werken, zijn straatarm en leven nog steeds onder een repressief regime. Of Rusland überhaupt zo romantisch is geweest als ik het in gedachten had valt ernstig te betwijfelen. Toch hou ik me er nog een beetje aan vast met literatuur en de kunst. Uren kan ik doorbrengen met het zoeken naar mooie agitprop posters met vrouwen die iets roepen door een megafoon of strijdvaardige mannen die op weg zijn naar iets belangrijks. En stiekem hoop ik ooit nog eens mijn eigen literaire salon te kunnen houden in een ruisende japon.
rebecca[at]aichaqandisha.nl