Over onbreekbare mensen binnen afbreekbare structuren
“Wie ben jij, mama?” vraagt Nazmiye Oral (46) aan haar moeder Havva (67). De moeder slikt en veegt een traan weg. Dochter Nazmiye laat niet los. “Vertel deze mensen welk beeld jij had van jezelf toen je nog jong was.” Nazmiye geeft vervolgens zelf het antwoord: “Jij zag jezelf als een jonge vrouw, vrij, stoer en sterk, die op de rug van een paard zat, trots, met een geweer in de hand. Jij vond jezelf zo sterk dat je drie mannen tegelijk kon neerslaan!”
Het beeld van een sterke vrouw, zittend op de rug van een sierlijk dier, op de top van een heuvel en met een geweer in de hand, contrasteert sterk met de Havva die nu op de stoel zit. Omwikkeld in een lichtgroen gewaad, witte hoofddoek, en een gezicht dat getekend is door levensverhalen waar we slechts naar kunnen gissen, zien we nu een vrouw die berusting uitstraalt. Wat is er gebeurd? Waar is de sterke vrouw op het paard? Waar is de moeder die met een ferme zwaai van haar geweer drie mannen omver werpt? Havva antwoordt: “Het hoefde niet, want die mannen zijn nooit gekomen, dus ik hoefde ze niet te slaan.” Weg, droom. Weg, beeld.
Huiverige ontmoetingen
Zomaar een scene uit de theatervoorstelling Niet meer zonder jou. De voorstelling is vergezeld gegaan van een foto-expositie in diverse abri’s in Amsterdam. Foto’s die schurende, huiverige, soms angstige én dierbare ontmoetingen tussen een lid van de traditionele moslimgemeenschap en een meer vrijgevochten familielid uitbeelden. Vanavond staat Nazmiye met blote voeten tussen de bezoekers, die zij liefkozend ‘haar gemeenschap’ noemt. Goddeloosheid, gemengde huwelijken, homoseksualiteit, sociale druk, eenzaamheid, het komt allemaal aan bod in een kleine negentig minuten.
Niet meer zonder jou laat zien dat er tussen beeld en realiteit een groot gat gaapt. Tussen de eerste generatie en de volgende generatie (moslim-)migranten gaapt ook een groot gat, zoveel wordt duidelijk. Diverse aanwezigen, vooral deelnemers aan de foto-expositie, vertellen hun verhaal. Een christelijke moeder schuurt met haar tot de islam bekeerde lesbische dochter. Iemand die, na Palestina, Libanon en Syrië, nu in Nederland woont verbergt tegen elke prijs zijn homoseksualiteit voor zijn moeder. Zij geeft immers Koranonderwijs. Een jonge vrouw trouwt op 14-jarige leeftijd uit zelfbescherming omdat ze zo aan haar vader kan ontsnappen, die op het punt staat zijn dochter seksueel te misbruiken. Nazmiye en Havva, moeder en dochter, staan vanavond weliswaar in de spotlight, maar zij symboliseren feitelijk de diverse kleine en grote strubbelingen in de islamitische Nederlandse gemeenschap.
De taal van liefde
Gelukkig is er ook voldoende ruimte om te lachen. Vooral de scene waarin een treintje mensen de bedevaart naar Mekka simuleert, door, hand op schouder, achter elkaar hollend rond een groepje bezoekers te cirkelen, zorgt voor het broodnodige luchtventiel in de beladen sfeer. Ook wanneer Havva haar dochter Nazmiye met kiezelstenen bekogelt en haar in de meest komische Turkse woorden uitscheldt, brengt ontspanning. Dat is nodig, want grote problemen kun je benaderen met grote stappen en grote woorden, maar je kunt ze ook benaderen met kleine vonkjes van vertrouwen.
Niet meer zonder jou gaat over het verlangen naar erkenning. Niet de erkenning door de gemeenschap, of de erkenning door de imam, ook niet de erkenning door God. Het gaat om de erkenning van het simpele gegeven dat iedereen een waardevol wezen is. En als iedereen dat erkent dan zien we dat we op de meest existentiële manier met elkaar verbonden zijn. De taal van liefde kan dan floreren en dan worden stukje bij beetje beklemmende theologische, sociale en culturele structuren afgebroken. Structuren die ons van die toenadering naar elkaar afhouden. Een nobel streven, maar een helse uitdaging. Een uitdaging die alleen door onbreekbare mensen kan worden uitgevoerd. Het ensemble van Niet meer zonder jou levert het bewijs dat die mensen bestaan. Mensen die stuk voor stuk op een paard zitten, op de top van een heuvel, en een geweer in de hand.
Niet meer zonder jou, met: Nazmiye Oral, Havva Oral, Cigdem Yüksel, Meral Polat, Seval Okyay e.a.
Enis Odaci
Volg Enis op Twitter @humanislam
Dit artikel verscheen ook op Enis’ website:
Sami Yusuf nietmeerzonderjou Enis