foto © Mystic Festival
Het Mystic Festival gaat haar zesde editie tegemoet. Ik maak al twintig jaar podiumkunsten en culturele programma’s in Nederland maar Mystic Festival Rotterdam is ongetwijfeld het meest authentieke en het meest persoonlijke dat ik tot nu toe heb kunnen maken voor het Nederlands publiek.
Ik heb het kunnen bedenken, opzetten en in stand houden vooral dankzij vijf vrouwen. En nu dat ik dit opschrijf moet ik meteen denken aan de Hand van Fatima, het symbool van vrouwelijke beschermende kracht in de wereld van de islam.
De eerste is mijn moeder. De mystieke islam, het soefisme, is de ruggengraat van ons festival en dat heeft veel te maken met haar. Ze was een vrijgevochten feministe, liefst op hoge hakken en in een decolleté gestoken. Maar ze had hartsvriendinnen en een lieve sterke moeder die zeer bewust wel met hijab door het leven gingen. Ze had een pesthekel aan de dwingelandij van het islamisme die eind jaren zeventig begin jaren tachtig in Iran opkwam, maar ze vond het even weerzinwekkend hoe een deel van de Iraanse middenklasse uit wrok tegen de Ayatollahs alles wat naar islam reikte verachtte.
Zelf was ze gegrepen door Perzische poëzie van moslim-mystici zoals Attar en Rumi. Het laatste decennium van haar bewogen maar korte leven (ze werd maar 52 jaar) was zij een praktiserende soefi-leerling. Ik ben erg door haar geïnspireerd, door hoe verfijnd ze in het leven stond.
Ritmische golven
De tweede vrouw is Lia Maas, een lieve Nijmeegse zwemjuf, die een ware berg-sjamaan bleek te zijn. Het was 1998. Ik werd in dat jaar dertig. Ik was al tien jaar in Nederland en op het oog erg succesvol. Afgestudeerd als socioloog, meteen aan de slag aan de universiteit als wetenschappelijke medewerker en bezig met een prestigieus promotieproject. Maar van binnen knaagde het bij mij, er was een gevoel van leemte, er ontbrak iets. Ik kwam via een goede vriend, Kaweh, ook een Iraanse vluchteling, in contact met Lia. Zij organiseerde met haar Kashmiri geliefde bergreizen naar de Indiase Himalaya. Het was een pelgrimsreis naar een majestueuze natuur, maar zonder pretentie en de grote woorden van het ‘new-age toerisme’.
Aan het eind van die reis, aan de rand van de Indiase grens met Tibet, nam ze ons mee naar een eeuwenoud Tibetaans klooster. Het was hun “mantra dag”. Tientalen monniken zaten daar, begeleid door live muziek, wiegend op het ritme van hun eigen gezang. Ik ging erbij zitten en voelde mij omarmd door een warme zee, gedragen door haar ritmische golven. Ik zong mee zo goed als ik kon. Het was een heel ongedwongen sfeer, zo zittend en zingend, thee ging rond en soep werd gebracht, maar de zang ging ook door en er werd gelachen en schouderklopjes werden uitgedeeld. Ik was daar niet weg te krijgen. Mijn reisgenoten moesten mij wegslepen. Daar is de kiem van mijn verlangen gelegd, in dat oude vervallen, vrolijke Tibetaanse klooster. Ik dacht bij mezelf: ‘Dit wil ik ook in Nederland, een dag lang, gemoedelijk dat oceanische moment laten ontstaan!’
De derde vrouw was Maryam Linders. Op het oog gewoon een oma uit Vlaardingen. Maar al decennia een bewogen en bezielde kunstenares en danseres die in de Turkse derwisj dans de lang gezochte bron van haar troost vond. Maryam is opgeleid en ingewijd door soefi-meesters in Konya, de stad van de beroemdste mystieke dichter uit de wereld van de islam: Rumi. Ik ontmoette haar voor het eerst in 2002. Maryam gaf workshops en lessen in derwisj dans thuis. Dat deed ze op haar authentieke wijze. Ze las ons gedichten uit de hele wereld voor, liet ons naar melancholische en extatische muziek luisteren. Wij werden uitgedaagd om te zoeken naar het verlangen, naar het wervelen en de angst om te vallen midden in onze werveldans.
Cultureel centrum
Maryam zag in mij het grote verlangen naar het mystieke. Zij was degene die mij voor het eerst naar Konya meenam en en die mij aanmoedigde om in contact te komen met een markant soefi-meester uit Isfahan die in Rotterdam in ballingschap leefde. Deze man werd mijn latere soefi-meester bij wie ik zeven jaar lang, tot zijn heengaan, in de leer ben geweest.
De vierde vrouw, is Fouzia Outmany. Fouzia leerde ik in 2006 kennen als jonge studente sociologie tijdens een gastcollege dat ik gaf. Zij viel mij op door haar scherpzinnigheid en hartelijkheid, maar ook door haar passie om aandacht te vragen voor de schoonheid van de wereld van de islam. Ik wist dat ik elk kans zou aangrijpen om met haar samen te werken. Die kans kwam het jaar daarop. Ik werd gevraagd om als artistiek leider ideeën te ontwikkelen voor een nog op te zetten ambitieus cultureel centrum over kunst en cultuur uit wereld van de islam in Amsterdam. Geïnspireerd op het Institut du Monde Arabe in Parijs.
Ik ontwikkelde een boel ideeën maar Mystic Festival was mij meteen het meest lief. Wat mystieke tradities wereldwijd delen is dat ze hun leer vooral middels poëzie, muziek en dansrituelen overbrengen. Dat getuigt volgens mij van een diepe kennis van de mens, het beseft dat deze esthetische uitingen de mens veel dieper en emotioneler kunnen raken. Dat ze vooral het beste in staat zijn om verstilling én extase op te roepen, de twee gemoedstoestanden die mystici als belangrijkste zielspaden voor geestelijke rijping zien. Of het nu de Indiase raga of derwisj dans, poëzie van Rumi of William Blake is, in hun ritme, klanken, beeldspraak en zienswijze, zetten ze de tijd stil en geven ze de mens een gevoel van eeuwigheid, een gevoel van heelheid, om samen te smelten met de wereld. Mijn Mystic Festival moest een festival worden dat zou laten zien hoe de mystieke islam vrbonden is met alle andere wereldtradities. Ik wilde mensen die eenheid in verscheidenheid laten ervaren.
Ik wist meteen met wie ik het fundament wilde leggen van dat beoogde culturele centrum in Amsterdam, Fouzia!
Maar het ambitieuze initiatief in Amsterdam verzandde jammer genoeg. Het was 2007, Nederland was gegrepen door islamofobie – en nog altijd ben ik bang – en de lokale politiek in Amsterdam durfde het niet aan om miljoenen te investeren in een instituut dat juist de schoonheid van de wereld van de islam moest tentoonstellen. Die politieke lafhartigheid in Amsterdam heeft mij erg pijn gedaan. Ik was terneergeslagen. Maar dankzij de volharding van Fouzia, ‘kom op Shervin, Mystic Festival is een veel te mooi idee om op te geven!’, heb ik de draad weer opgepakt.
Se-tar
We kregen de kans om met een ander fonds het Mystic Festival te organiseren in Utrecht; in 2007 en 2008 trokken we ruim 400 bezoekers en veel internationale gasten.
De laatste maar zeker niet de minste vrouw dankzij wie Mystic Festival nu nog bestaat is Balout Khazraei. Balout is sinds negen jaar mijn metgezel. Ze verliet net als ik op jonge leeftijd Iran, maar haar liefde voor de Iraanse cultuur zit diep in haar. In Iran ging ze jong als meisje van twaalf in de leer gegaan bij meesters in de klassiek Perzische muziek. Ze heeft zich geschoold in de se-tar (Perzische luit met vier snaren). Se-tar is een zeer fijnzinnig instrument en van oudsher het meest geliefde instrument om soefi-poëzie mee te reciteren. Ik ken Balout al heel lang, maar we waren elkaar uit het oog verloren.
Balout was sinds paar jaar gestopt met se-tar spelen toen we elkaar weer troffen. Ik naam haar mee naar een feestelijke dag in het soefi-huis van mijn leermeester in Rotterdam waar altijd de verstillende en extatische soefi rituelen Zikr & Sama door live-muziek werden begeleid. Daar ontwaakte bij haar haar oude liefde voor muziekspelen. Balout is een fijnzinnige muzikante en tamelijk streng voor zichzelf. Maar thuis bij mij was ze erg bereidwillig om haar se-tar op te pakken, toen ze ontdekte hoe ontroerend ik de klanken van haar Perzische luit vond. Ze heeft ook een prachtige, diep donkere stem. Maar op een podium zingen vond ze een brug te ver.
Ik was inmiddels gestopt met Mystic Festival. Ik had niets met de administratieve en bureaucratische gehaktmolen waar je door moet als je een ambitieus cultureel initiatief van de grond wilt krijgen in Nederland. Ik vind het geestdodend en heb in de afgelopen twintig jaar van dichtbij gezien hoe sprankelende vindingrijke mensen, eenmaal binnen het systeem, zich langzamerhand aanpassen in hun artistieke keuze, vocabulaire en denken, aan een mentaal regime dat risico’s vermijdt en een behoudende groep bezoekers (lees wat oudere, meer vermogende en vaak inheemse Hollandse middenklasse) behaagt.
Maar op een dag was een oude Nederlandse vriend met grote liefde voor het soefisme bij ons op bezoek. Hij had beide Mystic Festivals mee gemaakt. We haalden herinneringen op, hoe uitzonderlijk het was en hoe hartverwarmend. We keken naar wat YouTube clips van die twee festivals in 2007 en 2008. Ik zag vlammen van verlangen in Balouts ogen, voelde het gemis in mijn eigen hart en besloot om het festival opnieuw te opzetten.
Serene omgeving
Maar ik koos er dit keer voor om vooral met artiesten te werken van hier, met Nederlanders van verschillende culturele achtergronden met een grote liefde voor de mystieke islam. Het zijn mijn mensen, mijn artistieke community, zeer divers maar met dezelfde passie. En ik ging het festival in Rotterdam maken, de stad waar ik het langst had gewoond en in mijn ogen het echte hart van multicultureel Nederland. Ik besloot om niet aan lange aanvragen te gaan doen maar een beroep te doen op vele vrienden die bezield in het leven staan. Vrienden die net als ik verlangen naar een culturele viering in een serene omgeving. Bij ons staat het je vrij om aan de bar je biertje en wijntje te bestellen, maar in je ticket is vooral thee en water, gezond en lekker Perzisch eten en huisgemaakte halva inbegrepen.
Er liggen tapijten op de grond, zodat je de keuze hebt om je schoenen uit te doen en op de grond te zitten net als in een soefi-huis of een Tibetaanse tempel. Vaak zijn het tapijten die ik en mijn vrienden uit ons huis meenemen. De vrijwilligers die het festival opbouwen en begeleiden zijn mijn vrienden. De vele muzikale cross-overs die je op festival zult horen zijn ontstaan tijdens feestjes bij ons thuis waar ik de bevriende jazz-muzikant koppelde aan een dierbare raga-zanger en de Griekse klarino aan een Perzische se-tar.
Ik mag met topmusici werken die voor een bescheiden vergoeding naar Mystic Festival komen, omdat ze weten dat het hier om ware community art gaat; samen een dag lang deinen op het ritme van het mystieke. Ze doen het vooral voor hun hart en in dienst van het hart van de bezoekers.
Van de vijf vrouwen die mij hebben geholpen om dit festival te maken zullen er vier letterlijk aanwezig zijn tijdens het aankomend festival. Het publiek zal Balout de sterren van de hemel horen spelen en zingen. De beste leerling van Maryam zal wervelen en ik hoop, en weet bijna zeker, dat zij zelf ook zal opstaan. Fouzia, die ik als mijn jonge zus ben gaan beschouwen, zal met haar haar geliefde en haar pracht dochtertje komen. Lia, die ik als mijn grote zus beschouw en die mijn kinderen tante noemen, zal luid neuriën met alle liederen.
Wie ontbreekt is mijn moeder. Maar ik voel haar aanwezigheid in mijn hart het meest en het mooist tijdens het Mystic Festival. Ook dit aankomend festival zullen haar herinnering en haar glimlach bij mij zijn.
Mystic Festival vindt 30 november 2019 plaats in Grounds. Deuren open vanaf 14:30, aanvang 15:00. Kaarten bestel je hier voor 30,00.